Willem Vermandere (geboren te Lauwe op 9 februari 1940), slaakt een diepe zucht wanneer we hem melden dat we aan zijn biografie werken en dat we graag beroep doen op zijn medewerking.
"Achteruitblikken, och wat is dat verdomd lastig. Zeer vermoeiend ook en zelfs ongezond, ge kunt lelijk op uwen bek vallen", mijmert hij. "Overigens: wat ik meen aan de wereld te moeten vertellen, gebeurt op het podium. Het theater is na al die jaren mijn biotoop geworden, mijn heviger woonplaats, waar ik telkens weer een transformatie onderga. De magische ruimte waar deze sukkelaar plots vleugels krijgt. Waar ik alle touwtjes in handen heb. Waar ik heer en meester ben, meestal samen met mijn twee vaste muzikanten, soms helemaal alleen. Waar ik de absolute meester ben over de verzen, de melodieën en de instrumenten, over de bindteksten met de daarbijhorende grappen en grollen. Tot zelfs over de refreinen en de versregels die de mensen in de zaal moeten meezingen."
Willem Vermandere is meer dan 40 jaar bezig op dat podium. Hij was 28 toen hij in 1968 de talentenjacht won van het Heistse Humorfestival. Hij was toen al een tweetal jaar -evenwel erg kleinschalig- actief als zanger.
"Maar in feite begon het al in 't eerste studiejaar van de lagere school, toen ik voor het eerst een klarinet in handen kreeg", vertelt hij. De vader van Willem was wagenmaker en speelde in zijn vrije tijd eerste klarinet in de Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia van Lauwe. Het duurde niet lang of de jongen stapte naast zijn vader mee in het muziekkorps. Tussendoor tekende hij schriftjes en schoolbanken vol met 'ventjes'. Hij wou immers niet alleen muziek maken, maar ook beeldhouwer of schilder worden.
En dan kwam de humanioratijd (Grieks-Latijnse) en de onvermijdelijke eerste gitaar; de eerste schuchtere podiumervaringen tijdens feestjes van de Chiro, KSA en andere jeugdbewegingen: 1965-1967.
Maar die podiumervaringen mondden in zijn geval niet uit in de profane genoegens die daar meestal mee gepaard gaan. Willem studeerde godsdienstwetenschappen in Gent, meende een religieuze roeping te ervaren en ging binnen in een klooster bij paters oblaten. "Vier jaar heb ik daar doorgebracht. Toen moest ik er weg om me te bevrijden, hoezeer ik in die tijd en ook nu nog gefascineerd blijf door het mystieke en transcendente. Terloops, die vier jaar waren weliswaar ook een zegen voor mijn stem: dagelijks gregoriaans gezang en heel veel negro-spirituals. Toen ik de vergissing van mijn roeping inzag, zocht ik een baan en werd ik tot godsdienstleraar benoemd aan de Rijksmiddelbare School van Nieuwpoort. Ik was al liedjes aan het schrijven - één van de uitdrukkingsvormen waarmee ik mezelf wilde terugvinden en héb teruggevonden - en vaak nam ik mijn gitaar mee naar de klas."
Willem ontdekte in die periode de mooie gedichten uit de Westhoek van Djoos Utendaele (Joris Declercq) en van schrijnwerker Roger Rossey die als geen andere de taal van de volksmens uit de regio beheerste. "Die twee hebben me definitief de weg gewezen; geleerd hoe je ècht een lied kan maken. Ik nam na drie jaar ontslag uit de school en ontdekte dat ik zelf ook kon rijmen. De zanger-beeldhouwer Willem Vermandere was geboren".
Zijn liedjes zijn alleszins in die beginperiode eigenlijk meestal kleine verhaaltjes, vaak gebaseerd op figuren die werkelijk bestaan of hebben bestaan. Hij zong toen over de vele eenvoudige geneugten die de dagjesmens in de grootstad moest missen. Hij deed dat zo innig en overtuigend dat je bijna ging geloven dat ontsnappen uit een tergende en slopende levenswijze nog mogelijk was. In '68 werd zijn muziek voor het eerst vereeuwigd op het vinyl met de lp Liedjes van de Westhoek, een productie van Al Van Dam. In de loop der jaren werden zijn composities steeds minder heimat-gebonden en waagde Willem zich aan hedendaagse onderwerpen, waarbij hij niet aarzelde om standpunten te kiezen in het maatschappelijk debat daarrond. Dat laatste werd hem niet altijd in dank afgenomen.
"Mijn liedjes waren vaak een spiegel, ze lieten me mijn eigen ik terugvinden. Bovendien hebben ze van mij een vrij man gemaakt, hebben me daarenboven financieel een stuk onafhankelijk gemaakt, hebben ervoor gezorgd dat ik mijn tweede liefde - beelden kappen uit ruwe stenen blokken of uit houtstammen - kan blijven koesteren. Och, er waren Kazuno en dan Nekka in het Antwerps Sportpaleis, er waren zelfs 'den Beaux-arts' en 'den AB' in Brussel. Volgden ettelijke keren Dranouter, nog steeds de jaarlijkse Gentse Feeste op Sint-Jacobs. Maar vooral: het zwerven van dorp tot dorp. Neen, niet het 'afschuimen van parochiezalen', maar het met hart en ziel daar staan: wakker en alert voor wat er in de wereld aan de gang is. Je krijgt het verdomme niet cadeau. Het was in de beginperiode heel dikwijls letterlijk vechten tegen de bierkaai. Ten tijde van 'Blanche en zijn peerd' en 'Piere de beeste', waren de sporthalles in West-Vlaanderen te klein voor Vermandere. Maar ge doet voort, er komen nieuwe thema's, die oorlog van '14-'18, God en paus en kerk, gekleurde vluchtelingen en bange blanke mannen... Ge krijgt op uw karkas van uiterst rechts, een serieuse attaque van een horde skinheads op de Brusselse Grote Markt (tijdens de 11-juli-viering van 1992), boze scheldbrieven en een heuse dreigbrief... Maar ge doet voort."
En nog dit: "Intussen is mijn taal geleidelijk geëvolueerd van plat dialect naar Nederlands met een West-Vlaams accent. Ook in Nederland groeit de schare hevige fans. 'Wat hebben jullie Vlamingen toch mooie woorden', zeggen ze dan. Enfin, nu zit ik hier mezelf op te blazen! Ja, ijdeltuiten, dàt zijn die zangers. In februari 2010 word ik 70. We gaan voor die gelegenheid een nieuwe CD opnemen. Elk zegge het voort. Tja en tot slot denk ik nog vaak aan mijn goede vriend beeldhouwer Roel D'Haese. Hij zei me ooit: 'Willem, ge hebt succes als zanger, omdat ge liever beeldhouwer zijt'. Ik moet telkens lang over die woorden peinzen, maar ja: zoiets moet het zijn."
Pol Van Mossevelde
& Muziekcentrum Vlaanderen
Willem Vermandere op Muziekarchief.be (jaren '60 tot jaren '80 - alles)
Enkele foto's uit het VRT-archief
